Chính khách thất sủng Bạc Hy Lai làm đảo lộn mọi dự đoán khi phủ nhận một cách điềm tĩnh và thấu đáo những lời buộc tội đối với ông trong một phiên tòa xử vụ tham nhũng được nhiều người mong đợi thu hút sự chú ý của toàn Trung Quốc.
Đến nay, công chúng đã nghe nhiều chi tiết về vụ án này hơn nhiều người mong đợi. Các tin Twitter truyền trực tiếp từ tòa án ở Tế Nam, Sơn Đông, hiện đang có hơn 460.000 người theo dõi và con số này dự kiến sẽ tăng lên.
Sau trọn ngày đầu tiên tòa lấy lời khai, trả lời phỏng vấn của ký giả Hilary Whiteman (đài CNN), Lý Thành, chuyên gia hàng đầu về Trung Quốc của Viện Brookings ở Washington, phân tích bằng cách nào và tại sao phiên tòa đã đi chệch khá xa so với kịch bản.
CNN: Trước phiên tòa, nhiều nhà bình luận đã tiên đoán phiên tòa sẽ diễn ra một kịch bản chặt chẽ, nhưng thực tế lại khác đi. Diễn biến bất ngờ nhất là gì?
Lý Thành: Có hai điều bất ngờ. Thứ nhất, họ Bạc đã phản bác tất cả những lời cáo buộc cho đến nay, và nói ông đã “miễn cưỡng” chấp nhận lời buộc tội khi ông bị nhóm điều tra của ban kỷ luật trung ương thẩm vấn. Điều bất ngờ thứ hai là bên công tố đã tỏ ra kém cỏi khi cố đưa lập luận đủ sức thuyết phục để buộc tội ông; dường như lập luận của công tố đang thua lý.
Theo tôi nghĩ, bỗng nhiên họ Bạc quyết định không hợp tác, nhưng không phải hoàn toàn. Vì ông không đi xa đến mức lên án các lãnh đạo khác hay tiết lộ một số vấn đề khác; đây có lẽ là điều khiến một số vị lãnh đạo lo lắng nhất.
CNN: Có phải Bạc Hy Lai và nhóm luật sư của ông đã khiến giới lãnh đạo Trung Quốc bất ngờ đến chưng hửng?
Lý Thành: Dù là với tư cách một người thường hay một vị lãnh đạo, họ Bạc luôn gây bất ngờ. Nếu ta nhìn lại sự nghiệp của ông, ông luôn khiến thiên hạ ngạc nhiên. Ông luôn sử dụng yếu tố bất ngờ. Nếu chính quyền không chuẩn bị đối phó với điều này, thì sẽ khó cho họ. Khi mở phiên tòa bán công khai thì ta cần phải chuẩn bị.
Trên các mạng xã hội Trung Quốc có nhiều lời khen dành cho quan tòa vì có cung cách chuyên nghiệp, nhưng các công tố viên thì quá tệ. Bạc Hy Lai đã phủ nhận hầu như tất cả mọi thứ một cách rất hữu hiệu. Nhưng điều đó có nghĩa là ngay cả giới lãnh đạo Trung Quốc không thể trông cậy quá nhiều vào những lời hứa hay thỏa thuận mà họ Bạc đã đưa ra.
CNN: Ông có nghĩ là đã có thỏa thuận trước khi phiên tòa diễn ra và điều đó hình như đang đổ vỡ?
Lý Thành: Hẳn nhiên có lẽ hai bên đã có những thỏa thuận trước, bằng không giới lãnh đạo đã không muốn tiếp tục đưa ra những lời buộc tội đó. Thỏa thuận là họ bỏ bớt một số tội nghiêm trọng nhất đối với Bạc Hy Lai. Nên nhớ là vào ngày 28/9 khi họ bắt ông và khai trừ ông khỏi Đảng Cộng sản, có khoảng sáu hay bảy tội, trong đó có cản trở thi hành công lý và hủ hóa và, có lẽ là quan trọng nhất, trong khi điều tra về vụ sát hại Neil Heywood, được biết họ đã phát hiện một số hoạt động phạm tội hình sự khác. Hồi tháng 7, họ chỉ cáo buộc ông ba tội: hối lộ, tham nhũng và lạm dụng quyền lực.
CNN: Giới lãnh đạo Trung Quốc tập trung vào tham nhũng thì có gì không ổn?
Chọn Bạc Hy Lai để xử tội tham nhũng là chọn nhầm người vì ông nổi tiếng chống tham nhũng trong nhiệm kỳ ở Trùng Khánh. Và nhìn chung, ít nhất theo cảm nhận của người dân, ông không đến nỗi tham nhũng cho lắm. Ông đã khiến nhiều người lo ngại về chiến dịch tự quảng bá bản thân mình – đó là lý do thật sự, chứ không phải chuyện tham nhũng.
Tham vọng thật sự của Bạc Hy Lai không phải là tiền bạc. Ông muốn trở thành một vị lãnh đạo hàng đầu, hoặc vị lãnh đạo cao nhất. Đến lúc đó, ông sẽ thâu tóm cả đất nước. Đó là thế lưỡng nan căn bản của giới lãnh đạo.
Hiện nay giới lãnh đạo đang ở tình thế khó xử: những lời buộc tội tham nhũng sẽ không nhận được phản ứng tích cực, mà họ lại không quay trở lại với những cáo buộc khác. Vậy họ sẽ tuyên án kiểu gì đối với ông? Chắc chắn bản án sẽ không quá nặng. Nếu bản án quá nhẹ, họ sẽ bị chỉ trích nặng nề, bởi vậy tình hình này quả thật chẳng có lợi gì cho giới lãnh đạo.
CNN: Ông nghĩ giới lãnh đạo sẽ phản ứng ra sao sau khi “kịch bản bị thay đổi”?
Lý Thành: Nếu ta theo dõi phản ứng ở Trung Quốc thì thấy hầu hết mọi người nghĩ rằng họ Bạc đã ứng xử tốt trước tòa, trong đó có những người thực sự không thích ông. Theo tôi nghĩ, ông trình bày rõ ràng, có trọng tâm, lưu loát và hùng hồn. Một số người trước đây thực sự ghét ông nay lại có chiều hướng quên hết những điều kinh khủng mà ông bị cáo buộc đã phạm phải. Tôi nghĩ lập luận của chính quyền không vững vàng trong ngày xử thứ nhất.
CNN: Có phải chiến thuật của giới lãnh đạo đã có tác dụng ngược? Phải chăng Bạc Hy Lai có thể đã giành được nhiều ủng hộ hơn là bị mất trong 24 giờ qua?
Lý Thành: Đúng vậy. Có nhiều tin đồn là ông không kiềm được cảm xúc và mất bình tĩnh lúc ở trong tù. Nhưng trước tòa ông đã ứng xử rất đúng mực. Ông tỏ ra rất tôn trọng, hợp tình hợp lý, có cách hành xử đánh động lòng người, ông quan tâm đến Đại Liên, ông quan tâm đến người dân Đại Liên. Ông nói ông bị một số kẻ xấu phản bội. Ông tỏ ra dứt khoát với vợ mình; đổ lỗi cho vợ mình nhiều điều, đặc biệt những điều ông nói mình không biết. Ngoài ra, luật sư biện hộ của ông đã sử dụng thuần thục ngôn ngữ rất rành mạch để phản bác nhiều lời cáo buộc. Bạc Hy Lai và luật sư biện hộ của ông tạo ấn tượng rất tốt – xét về nhiều mặt, đó cũng là một điều bất ngờ.
CNN: Ông có ngạc nhiên khi thấy Bạc Hy Lai dường như trở mặt với vợ mình, Cốc Khai Lai?
Lý Thành: Đã có một ranh giới rạch ròi đã được vạch ra. Luật sư biện hộ của ông cứ nhấn mạnh đến tình trạng tâm thần không ổn định của bà, và hầu hết mọi người ở Trung Quốc tin điều đó. Nếu ta nhìn những tấm ảnh chụp trước khi bà bị bắt và ở tòa án, có vẻ như có vấn đề. Dĩ nhiên, bên công tố không tin điều đó, nhưng khi người ta phán xét, ít nhất là những người dân thường, họ tin vào lập luận đó. Vì vậy Bạc Hy Lai đã vạch được một ranh giới rạch ròi giữa ông và vợ ông, và dùng nó để giảm giá trị lời khai của bà.
CNN: Khi vụ xì căng đan này nổ ra – và trong nhiều tháng sau đó – thiên hạ đã bàn tán rất nhiều rằng vụ này sẽ làm xáo trộn chính trị Trung Quốc. Có đúng như vậy, hay mọi chuyện sẽ lại đâu vào đấy sau khi có bản án?
Lý Thành: Vụ Bạc Hy Lai bộ lộ những khiếm khuyết căn bản của hệ thống chính trị và tình trạng tham nhũng và lạm dụng quyền lực tràn lan. Vì thế, vụ này đã có tác động mạnh mẽ. Trong 18 tháng qua đã có nhiều thay đổi; có đợt chuyển giao thế hệ lãnh đạo, Ôn Gia Bảo về hưu, và các thái tử đảng đã củng cố quyền lực của mình. Giới lãnh đạo muốn tiến tới. Họ muốn xử lý xong và quên đi vụ này để tiếp tục với những vấn đề khác. Chiến lược đó tuy hợp lý nhưng có lẽ sẽ không tạo phản ứng tích cực cho lắm – vẫn còn đó một số vấn nạn tiềm tàng cho tương lai vì họ không dùng được vụ này để củng cố và nâng cao lòng tin của người dân đối với hệ thống pháp luật.
CNN: Do lập luận và chứng cứ của bên công tố có vẻ không vững vàng, liệu có cơ may nào Bạc Hy Lai sẽ nằm trong số 0,1% nghi can ở Trung Quốc được tòa xử trắng án?
Lý Thành: Dĩ nhiên ông sẽ bị xử có tội; bằng không sẽ là đại họa. Nhưng bây giờ thì án không thể nặng lắm vì bản chất của các lời buộc tội và cách họ tiến hành phiên tòa này khá kém. Vì thế bên công tố sẽ gặp nhiều khó khăn trừ phi có những diễn biến hết sức bất ngờ trong những ngày tới. Tôi nghĩ chắc chắn bản án sẽ không phải là tử hình, có thể thậm chí không phải là án tử hình giảm xuống còn chung thân. Nặng nhất có lẽ là án chung thân, và nhẹ nhất có lẽ là 15 năm tù.
Phạm Vũ Lửa Hạ dịch
Nguồn: Hilary Whiteman, Bo Xilai trial analysis: How and why Chinese politician veered off script, CNN, 24/8/2013.
Bản tiếng Việt © 2013 Phạm Vũ Lửa Hạ
Bài liên quan:
6 thoughts on “Phân tích phiên tòa Bạc Hy Lai: Bất ngờ không đúng kịch bản”