Noah Smith

Phạm Vũ Lửa Hạ dịch

Tôi vừa đọc xong cuốn “The Deluge” (Đại hồng thủy) của Adam Tooze viết về chuyện sức mạnh kinh tế của Mỹ đã thay đổi tiến trình lịch sử trong các cuộc thế chiến. Ngày nay người ta gần như không thể nhận thấy sự chuyển biến này lớn lao dường nào – đối với đa phần dân chúng trên thế giới, Mỹ xưa nay vẫn là Nước Lớn, là động lực thúc đẩy thị trường, sáng tạo và ổn định địa chính trị.

Hiện nay, quyền bá chủ của Mỹ đang suy yếu. Với dân số chỉ bằng một phần tư của Trung Quốc, xem như không có cơ may Mỹ có thể tiếp tục thống lĩnh trong lĩnh vực kinh tế trừ phi Trung Quốc bất ngờ sụp đổ. Nhưng về dài hạn, ta có thể kỳ vọng những chuyển biến nào về cán cân sức mạnh kinh tế? Kỳ vọng Mỹ trở lại vị thế thống lĩnh, vì chính sách di trú cởi mở giúp dân số nước này tiếp tục tăng lên ngay cả sau khi tỉ lệ sinh sản không tăng. Dân số đông đúc của Ấn Độ tất nhiên cũng sẽ biến nước này thành một đại cường quốc kinh tế.

Nhưng trong vài thế kỷ tới, có một quốc gia khác mà tôi nghĩ có cơ may lớn đáng ngạc nhiên để trở thành một siêu cường quốc kinh tế và văn hóa. Quốc gia đó là Canada.

Với dân số chỉ có 31,5 triệu người (vào năm 2013), khí hậu nổi tiếng băng giá và tỉ lệ sinh sản dưới mức đủ để thay thế, Canada dường như khó có thể là ứng viên trở thành một siêu cường quốc. Nhưng Canada có ba thế mạnh căn bản, lớn lao mà gần như chắc chắn sẽ thể hiện rõ trong dài hạn. Đó là tài nguyên thiên nhiên, cách trị quốc tốt và một văn hóa khoan dung và cởi mở gần như không thể tin nổi.

Về tài nguyên thiên nhiên, Canada gần như vô đối. Về nước ngọt có thể tái tạo – ứng viên tốt nhất cho tài nguyên căn bản thiết yếu trong hai thế kỷ tới –  Canada chỉ đứng sau Mỹ và Brazil. Tỉ lệ đất đai có thể canh tác ở mức tương đối thấp, chỉ 4,6 phần trăm, nhưng có thể sẽ tăng khi biến đổi khí hậu diễn ra và các sông băng thu hẹp lại. Về cơ bản, có chỗ cho nhiều người hơn nữa ở Canada.

Cách trị quốc tốt là một dấu hiệu nữa thể hiện thế mạnh của Canada. Canada thường xuyên xếp trong 10 quốc gia ít tham nhũng nhất thế giới, theo tổ chức Minh bạch Quốc tế. Trong khi đó, Mỹ chỉ xếp ở nhóm cuối của 20 nước ít tham nhũng nhất. Điều này đặc biệt đáng nể vì Canada dồi dào tài nguyên nhiên liệu hóa thạch vốn thường khiến các quốc gia bị tham nhũng nhiều hơn – một hiện tượng được gọi là Lời nguyền Tài nguyên. Các thể chế của Canada, xuất phát từ những thể chế tốt nhất của Vương quốc Anh, vững như bàn thạch.

Có lẽ chính nhờ có các thể chế chất lượng cao này mà Canada có thể thực hiện được hệ thống chăm sóc y tế phổ quát. Bất luận ta nghĩ sao về giá trị của chăm sóc y tế phổ quát, hệ thống này rõ ràng đòi hỏi rằng công dân phải tin tưởng chính phủ của mình. Ở một quốc gia dàn trải và đa dạng như Canada, quả là một kỳ công khi đạt được mức độ tín nhiệm của công chúng tương đương với mức độ đạt được ở các quốc gia Châu Âu thuần nhất về sắc tộc.

Và các thể chế vững mạnh của Canada đã giúp nước này thực hiện được các chính sách kinh tế ít gây tranh cãi hơn, chẳng hạn như thuế suất doanh nghiệp thấp (15 phần trăm, so với 35 phần trăm của Mỹ). Về cơ bản, Canada thường có thể làm được việc với hiệu quả cao hơn nhiều so với Mỹ.

Nhưng thắng lợi lớn nhất cho các thể chế Canada là chính sách di trú của nước này. Trong khi hệ thống di trú của Mỹ tập trung vào việc đoàn tụ gia đình, Canada tập trung vào việc tuyển chọn những người giỏi nhất, tinh hoa nhất. Chương trình Skilled Worker (Người lao động có kỹ năng) của liên bang tính “điểm” cho các di dân tiềm năng dựa trên khả năng ngôn ngữ, trình độ học vấn, kinh nghiệm làm việc, tuổi, các lời mời làm việc hiện có và một hạng mục gom hết các yếu tố khác gọi là “khả năng thích ứng”. Đây là chương trình dành cho di trú lâu dài [thành thường trú nhân], khác với chương trình H-1B của Mỹ dành cho người lao động nhập cư tạm thời.

Dần dà theo thời gian dòng du nhập tài năng ồ ạt này có thể được kỳ vọng biến Canada thành một trong những trung tâm của nền kinh tế thế giới mới mà những động lực của nền kinh tế đó sẽ là nghiên cứu và sáng tạo. Canada hiện nay có tỉ lệ nhập cư ròng hàng năm vào khoảng 0,57 phần trăm dân số. Con số này hiện đã là một tốc độ tăng nhanh, tương ứng với khoảng nửa triệu di dân mỗi năm. Nhưng với khả năng đồng hóa rất tốt, Canada có thể tăng được tỉ lệ này. Khi biến đổi khí hậu khiến quốc gia này bớt băng giá hơn, Canada chắc chắn sẽ là một điểm đến hấp dẫn hơn.

Có thể phải mất vài thế kỷ Canada mới có thể cạnh tranh được với những nước như Mỹ về dân số, vì có điểm xuất phát rất thấp. Nhưng về mặt dân số có trình độ học vấn, có kỹ năng cao, Canada có thể sớm trở nên nổi bật. Điều đó có thể biến Canada thành một Thung lũng Silicon toàn cầu hoặc Singapore, nhưng với mức bất bình đẳng thấp hơn. Quốc gia này vào thế kỷ 22 có thể đạt vị thế như của Hà Lan trong thế kỷ 17.

Sự vươn lên của Canada sẽ có ý nghĩa ra sao đối với địa chính trị và văn hóa toàn cầu? Tôi thiết nghĩ điều đó sẽ chỉ dẫn đến những điều tốt đẹp. Canada là một trong những nước tự do nhất thế giới, một quốc gia ủng hộ không mệt mỏi cho sự khoan dung, sự cởi mở và nhân quyền. Hệ thống di trú của Canada sẽ khiến nước này trở thành một trong những quốc gia đa sắc tộc nhất thế giới, nếu không phải là nhất thế giới. Một thế kỷ nữa, có thể lá phong, chứ không phải sao và sọc [của Mỹ], sẽ được tôn vinh là tiêu chuẩn toàn cầu của tự do và dân chủ.

Vì vậy nên để ý đến đất nước rộng lớn ở phương bắc này – quốc gia này có thể đạt đến những điều rất quan trọng, rất tốt đẹp. Và trong khi đó, Mỹ nên nghĩ về chuyện cải tổ các thể chế rệu rã của mình để có thể bắt kịp.

Noah Smith là giáo sư trợ lý môn tài chính ở Đại học Stony Brook, New York, và cộng tác viên cho nhiều tờ báo tài chính và kinh doanh. Ông có có blog cá nhân tên là Noahpinion.

Nguồn: Noah Smith, Why Canada might have the goods to become a superpower, Bloomberg, 16/6/2015

(Bản dịch, ký tên Khương An, đã đăng trên Thời Mới-Canada ngày 1/7/2015)

Bản tiếng Việt © 2015 Phạm Vũ Lửa Hạ