Daniel Dombey, Financial Times, 30-12-2016

Phạm Vũ Lửa Hạ lược dịch

Sau một năm với nhiều động đất chính trị, năm 2017 khó mà suôn sẻ. Sau đây là cẩm nang về những sự kiện đáng theo dõi trên toàn cầu trong năm tới, từ việc Donald Trump nhậm chức tới việc Vương quốc Liên hiệp Anh chậm chạp rời khỏi Liên hiệp Châu Âu (EU) và sự cáo chung khả dĩ của nhà nước Hồi giáo thống nhất (caliphate) tự phong của ISIS ở Trung Đông.

Tháng 1: Trump nhậm chức

Xét theo cách hành xử của ông, vị tổng thống thứ 45 của Mỹ sẽ vội vàng tạo dấu ấn của mình. Donald Trump đã hứa sẽ nhanh chóng ra tay để rút Mỹ khỏi hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP), hiệu chỉnh và thay thế luật cải cách y tế Obamacare, bãi bỏ chính sách năng lượng sạch của chính quyền cũ, và nhiều việc khác.

Lời lẽ của tân tổng thống trong bài diễn văn nhậm chức [vào ngày 20-1] và những hành động của ông trong vài ngày đầu tiên cầm quyền sẽ định hình phong thái cho chính quyền của ông, cho dù Donald Trump vẫn giữ bản ngã khó tiên đoán và bất chấp phép tắc của ông.

Một sự kiện có tính hình thức khác sẽ được dư luận đặc biệt theo dõi: hội nghị thượng đỉnh đầu tiên của tổng thống Mỹ Donald Trump với tổng thống Nga Vladimir Putin, người bị các cơ quan tình báo Mỹ nghi là đã tìm cách hỗ trợ để Trump bất ngờ thắng cử.

Tháng 3: Vương quốc Anh viện dẫn Điều 50

Chín tháng sau cuộc trưng cầu ‎ý dân về Brexit với kết quả coi như xóa bỏ nửa thế kỷ chính sách đối ngoại và kinh tế, trước cuối tháng 3 chính phủ Vương quốc Liên hiệp Anh dự kiến sẽ khởi xướng tiến trình kéo dài 2 năm để rời khỏi EU.

Hiện tại vẫn chưa hoàn toàn rõ đường hướng ra sao, nhưng chính phủ của bà Theresa May đã hứa lập ra kế hoạch trước khi viện dẫn tới thủ tục chia tay trong Điều 50 của EU. Dù kế hoạch có thể không chi tiết, Vương quốc Liên hiệp Anh cũng sẽ phải vạch ra một chiến lược đàm phán toàn diện. Thủ tướng May sẽ cố gắng tránh gây sốc cho các thị trường, đồng thời khuyến khích đầu tư nội địa và giành được sự ủng hộ của phe đòi rời bỏ EU trong Đảng Bảo thủ. Có thể khó mà đạt được cả ba mục tiêu.

Nửa năm đầu: Cuộc chiến giành Raqqa

Sau khi khiến phần lớn thế giới kinh hoàng với những lần chiếm được lãnh thổ ở Syria và Iraq, quân thánh chiến của ISIS đã và đang thất thế ở cả hai nước này trong gần hai năm. Trong những tháng gần đây đã diễn ra trận chiến giành quyền kiểm soát Mosul, thành phố thứ hai của Iraq và bị ISIS chiếm vào năm 2014.

Tùy thuộc vào tiến triển của trận chiến đó, cuộc tấn công tiếp theo, có thể vào đầu năm 2017, sẽ là nhắm vào thủ phủ trên thực tế của ISIS: thành phố Raqqa ở Syria. Thách thức chủ yếu cho chính quyền Mỹ của tổng thống Donald Trump sẽ là lập được một liên minh các lực lượng Syria, cả người Kurd và người Ả Rập, mà vừa có thể đánh bật ISIS khỏi thành trì của chúng vừa có thể cai trị một cách hiệu quả sau ách cai trị tàn bạo của bọn thánh chiến.

Tháng 4 -5: Bầu cử tổng thống Pháp

Sau Brexit, thắng lợi của Donald Trump trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ và kết quả bỏ phiếu “Không” trong cuộc trưng cầu ý dân chấm dứt nhiệm kỳ thủ tướng Ý Matteo Renzi là cuộc bầu cử tổng thống Pháp 2017 đầy may rủi. Giới chính thống chính trị Pháp sẽ tìm cách ngăn cản sự vươn lên của Marine Le Pen, ứng cử viên Mặt trận Dân tộc.

Dù bà có thể thắng vòng bỏ phiếu đầu tiên, bà Le Pen được nhiều giới dự đoán là sẽ bị đẩy xuống vị trí thứ nhì trong vòng đấu bổ sung khi các cử tri trung dung dồn sức chống bà. Ứng cử viên có khả năng thắng cử là François Fillon thuộc Đảng Cộng hòa bảo thủ.

Nhưng có nhiều phân hóa trong các đảng chủ lưu và bà Le Pen đã chiếm được mức ủng hộ cao của các cử tri tầng lớp lao động. Hơn nữa, những cú sốc bầu cử trong năm 2016 cho thấy rằng không có lá phiếu nào có thể được xem là đương nhiên. Nếu chẳng may bà thắng cử, EU sẽ đối mặt với cuộc khủng hoảng có thể là lớn nhất cho tới nay, thậm chí nghiêm trọng hơn cả Brexit.

Tháng 5: Bầu cử tổng thống Iran

Trong bốn năm qua, bất chấp những dự báo ban đầu theo hướng ngược lại, Hassan Rouhani đã tạo dấu ấn của mình với Iran, đáng chú ‎ý là qua hiệp ước hạt nhân của Iran với Mỹ và năm cường quốc thế giới khác.

Nhưng khả năng của tổng thống Rouhani trong việc định hình nghị trình của nước này đã thường xuyên chịu sự công kích của giới thủ cựu, nhất là lực lượng Vệ binh Cách mạng và những nhân vật trong ngành tư pháp.

Hiện nay, với hiệp ước hạt nhân chịu sức ép với sự xuất hiện của Donald Trump ở Tòa Bạch Ốc, người có lúc đã hứa bãi bỏ nó, ông Rouhani đối mặt với thách thức tái tranh cử — một kỳ bầu cử mà giới cứng rắn sẽ tìm cách ảnh hưởng. Việc ông có vượt qua được hay không, và việc Iran có đi theo một đường lối đối đầu hơn hay không, sẽ có những hệ quả lớn cho Trung Đông và nhiều nơi khác.

Suốt năm: Những lần tăng lãi suất của Fed

Lãi suất ở Mỹ, cùng với giá dầu, là những dữ kiện kinh tế có thể làm rung chuyển thế giới. Với nhiều người và nhiều nơi, câu hỏi chính của năm 2017 là các mức lãi suất Mỹ có thể tăng cao tới đâu.

Hồi tháng 12-2016, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đã tăng lãi suất chuẩn mực chỉ mới lần thứ hai kể từ cuộc khủng hoảng tài chính. Fed dự kiến sẽ tăng thêm ba lần nữa trong năm 2017. Các thị trường không tin rằng chính sách siết chặt tiền tệ sẽ đi xa tới vậy. Nhưng trên thực tế lãi suất vẫn có thể tăng nữa.

Chính Janet Yellen, chủ tịch Fed, đã thừa nhận là chưa xét tới một hiệu ứng Trump khả dĩ, mà có thể càng tăng lãi suất hơn nữa nếu Trump giành được sự ủng hộ của quốc hội cho việc kích thích kinh tế bằng chính sách tài khóa mà ông mong muốn.

Giới đầu tư trái phiếu và những tiền tệ như đồng peso của Mexico và đồng lira của Thổ Nhĩ Kỳ đã thấm đòn tơi tả sau khi ông Trump thắng cử. Họ và những tiền tệ này có thể còn bị thử thách thêm nữa nếu các chính sách khi ông đã cầm quyền tăng chi phí của tiền trên khắp thế giới.

Nửa năm đầu: cuộc trưng cầu ‎ý dân của Erdogan

Trong gần 15 năm, Recep Tayyip Erdogan đã cố gắng bành trướng quyền lực của mình ở Thổ Nhĩ Kỳ và nhờ đó đã trở thành nhà lãnh đạo có thế lực nhất kể từ sau Mustafa Kemal Ataturk, nhà sáng lập hiện đại của nước này.

Năm 2017, ông Erdogan cuối cùng có thể đạt được tham vọng chủ yếu của mình: chính thức vươn lên nắm chức vụ tổng thống hành pháp, cai trị quốc gia trong vai trò người đứng đầu không bị tranh chấp của cả nhà nước và chính phủ.

Sau một năm đẫm máu với một âm mưu đảo chính và nhiều vụ khủng bố, tỷ lệ ủng hộ của dân chúng về việc trao thêm quyền lực cho ông Erdogan đã tăng lên. Một cuộc trưng cầu ‎ý dân có thể diễn ra vào tháng 4 hoặc tháng 5. Tổng thống có thể sẽ mô tả một kết quả “Đồng ý” là trao quyền cho ý nguyện của nhân dân. Giới chống đối ông sẽ cho rằng một kết quả “Phản đối” là cơ hội cuối cùng để chấm dứt chế độ độc tài.

Mùa thu: Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc

Mấy trăm năm rồi Trung Quốc chưa bao giờ hùng mạnh trên trường thế giới như ngày nay. Sau Mao Trạch Đông, Trung Quốc chưa có lãnh tụ nào uy quyền như Tập Cận Bình.

Tập Cận Bình sẽ tìm cách củng cố quyền lực đó tại đại hội 19 của Đảng. Ông gần như chắc chắn sẽ tiếp tục là tổng bí thư đảng cộng sản cầm quyền cho tới năm 2022, nhưng câu hỏi thực sự là những ai sẽ được bổ nhiệm vào các chức vụ khác, và liệu những trường hợp bổ nhiệm đó có sẽ tăng ảnh hưởng của ông bằng cách cất nhắc các đồng minh của ông.

Nếu đại hội gạt bỏ những giới hạn hiện có về tuổi và nhiệm kỳ, đó có thể là tín hiệu cho thấy rằng bản thân Tập Cận Bình sẽ tìm cách đứng đầu đảng cộng sản quá thời điểm về hưu của ông vào năm 2022; thêm một cú phá vỡ truyền thống quá khứ của nhà lãnh đạo tham vọng nhất này của Trung Quốc.

Trong khi đó, Trung Quốc sẽ phải đương đầu với những thách thức lớn khác, trong đó có nền kinh tế tăng trưởng chậm nhất trong một phần tư thế kỷ và khả năng có thể gia tăng căng thẳng với tổng thống Mỹ Donald Trump.

Tháng 9-10: bầu cử ở Đức

Angela Merkel từ lâu nay đã trở thành nhà lãnh đạo quan trọng nhất ở Châu Âu, nếu không nói là của thế giới tự do. Nhưng trong năm 2017, khi tranh cử cho nhiệm kỳ thứ tư, bà đối mặt với thách thức bầu cử rất lớn.

Những phép tính xây dựng một liên minh ổn định có thể sẽ cực kỳ phức tạp do các đảng chính thống gặp nhiều vấn đề. Sự bất mãn của dân chúng về đường lối tự do của bà Merkel về vấn đề nhập cư đã kết hợp với sự suy tàn dài hạn của Đảng Dân chủ Xã hội, đối tác liên minh hiện nay của bà, và những triển vọng bất định của Đảng Dân chủ Tự do, đồng minh truyền thống của bà.

Đảng Phương án Thay thế cho Nước Đức với chủ trương chống Châu Âu và chống nhập cư sẽ tìm cách lợi dụng thực tế đó. Bà Merkel sẽ cố gắng bảo đảm rằng vai trò quốc tế trọng yếu của bà không bị suy suyển do nhược điểm tại quốc nội.

Nguồn: Daniel Dombey, Nine events that will shape the world in 2017, Financial Times, 30-12-2016.

Bản tiếng Việt © 2017 Phạm Vũ Lửa Hạ