Tiếng Anh là một trong số những ngôn ngữ mà ngữ nghĩa của câu có thể đổi khi đổi trật tự từ. Điều này giúp cho tiếng Anh có được tính linh hoạt được người học tiếng Anh như một ngoại ngữ vừa ngưỡng mộ vừa … kinh hoàng.
Nếu ta phải chọn một từ tiếng Anh dễ khiến ta vò đầu bức tóc nhất trong giao tiếp, có lẽ only là một trong những ứng viên sáng giá. Rắc rối xuất phát từ vị trí của only trong câu. Giả sử có câu “The child is sad because his cat is ill”. Thử đặt only vào những vị trí khác nhau, và ta sẽ ngạc nhiên trước sự thay đổi ý nghĩa của câu.
Thử cho nó lĩnh ấn tiên phong, ta có “Only the child is sad because his cat is ill”. Tức là chỉ có cậu bé ủ ê, chứ chẳng có ai khác trong gia đình cậu mảy may buồn khi con mèo của cậu bị ốm.
Cũng đặt only ở đầu câu nhưng thêm dấu phẩy – “Only, the child is sad because his cat is ill” – thì lại khác. Ở đây, only được dùng như một liên từ, nối kết với một ý nào đó ở trước, và gần như tương đương với but hoặc except that.
Đẩy only vào trong một chút, ta có: “The only child is sad because his cat is ill”. Nghĩa là cậu bé là con một của gia đình đó.
Nếu only lùi thêm vào trong chút nữa, câu trở thành: “The child is only sad because his cat is ill”. Cậu bé chỉ buồn rầu thôi, chứ không có cảm xúc hay phản ứng gì khác (khóc nhè chẳng hạn).
Khi đứng ngay trước because – “The child is sad only because his cat is ill” – only lại bổ nghĩa cho cả mệnh đề phụ. Do đó, cậu bé buồn chỉ vì con mèo bị ốm chứ không phải vì lý do nào khác.
Giả sử câu mới là: “The child is sad because only his cat is ill”. Hóa ra cậu bé hơi ích kỷ, vì chỉ có mỗi con mèo của mình ngã bệnh, còn mấy chú miêu của những người khác trong gia đình vẫn khỏe.
Câu “The child is sad because his only cat is ill” muốn nhấn mạnh là cậu bé có một con mèo duy nhất, chứ không phải nhiều con.
Câu “The child is sad because his cat is only ill” hàm ý một mối quan hệ hoàn toàn khác giữa cậu bé và con mèo. Có thể cậu ghét nó, và buồn vì nó chỉ ốm chứ không … chết.
Rắc rối với từ only nảy sinh khi ta nói sao viết vậy. Khi nói chuyện với ai, ta dễ bật ra câu “I can only lend you five dollars” hơn là “I can lend you only five dollars”. Cách thứ hai dù hợp lý và đúng nhưng có vẻ rởm đời và gượng ép trong văn nói thường ngày. Thông thường, ta dễ dàng hiểu only muốn chỉ gì vì ngữ điệu và dấu nhấn của người nói đối với những từ cụ thể nào đó sẽ giúp ta nắm được hàm ý.
Tuy nhiên, trong văn viết, ta chỉ nhìn thấy chữ chứ không nghe âm. Để bảo đảm người đọc hiểu đúng ý ta viết, nên đặt only càng gần từ hoặc ngữ mà nó bổ nghĩ càng tốt, thường là ngay kế bên. Thử xét câu: “I only drink water”. Khi nói, ta có thể nhấn từ water nếu muốn bảo rằng chỉ uống nước chứ không uống gì khác, và nhấn drink nếu hàm ý dùng nước chỉ để uống chứ không dùng vào việc khác (tắm hay thử sữa chẳng hạn). Trong văn viết, câu đó sẽ mơ hồ, và nghĩa thứ hai hợp lý hơn. Nếu viết “I drink only water” thì không có gì nhầm lẫn cả.
Những từ cũng gây rắc rối tương tự là: simply, merely, almost và either. Nếu, cũng giống như nhiều người học tiếng Anh khác, bạn “đau khổ” vì chúng, có lẽ bạn được an ủi phần nào khi biết rằng ngay cả đại văn hào George Bernard Shaw cũng đã từng viết: “The trouble with you, Mr Goldwyn, is that you are only interested in art and I am only interested in money”. Thế mà chưa có ai hiểu trật ý ông cả!
Bài đã đăng trên Sài Gòn Tiếp Thị khoảng năm 1999 (lâu quá nên không nhớ rõ ngày nào 🙂 )